MỪNG GIÁO SƯ TIẾN SĨ ĐẶNG ĐÌNH ÁNG 80 TUỔI

  Một nhà toán học, một người thầy, một nhạc sĩ. Có lẽ phải thêm : một nhà hiền triết

NHÀ TOÁN HỌC LỚN – NGƯỜI THẦY TẬN TUỴ – MỘT NHẠC SĨ SAY MÊ

NGUYỄN XUÂN SANH

Trong sự nghiệp của tôi, tình thương là tinh thần dẫn dắt.
GS Đặng Đình Áng

Vào những ngày giữa tháng Ba năm 2006 có một sự kiện mà chắc nhiều người trong giới toán học Thành phố đã cảm nhận: Giáo Sư Đặng Đình Áng tròn 80 tuổi! Đó là một sựkiện rất đáng vui mừng. Đáng vui mừng vì GS Áng vẫn còn khoẻ mạnh, vẫn còn tựchạy xe Honda, tiếp tục làm toán và thổi sáo, rất hăng say với công việc, như một dòng sông lúc sắp đổ ra biển: chảy càng mạnh, càng rộng lớn ra và càng mang nặng phù sa. GS là người đã đóng gópđúng 46 năm liền không mệt mỏi cho ngành toán học nước nhà, không phải chỉ căn cứ trên số lượng lớn trên 130 bài báođược đăng trên các tạp chí quốc tế vềnhiều đề tài nghiên cứu trong toán học và có nhiều đầu sách chuyênđề,trong đó có một chuyên đề được xuất bản bởi nhà xuất bản nổi tiếng Đức Springer, mà chính ở ý nghĩa GS là ngườiđược giới toán học thế giới công nhận nhưmột nhà toán học uy tín của Việt nam,đã từng làm vị khách được mời phát biểuở nhiều hội nghị quốc tế, được mời làm giáo sư thỉnh giảng ở nhiều đại học quốc tế như đại học Utah, Orléans, viện nghiên cứu Mauro Picone (Ý),đại học Paris, mời đọc bài giảng tại đại học Cambridge…; từng được học bổng nghiên cứu DFG (Deutsche Forschungsgesellschaft) của Đức nghiên cứu Toán tại đại học (tự do) Berlin, một học bổng nghiên cứu dành cho những nhà nghiên cứu có tiếng; học bổng nghiên cứu tại đại học Tokyo; GS là người kết nối Việt Nam với năm châu, hướng dẫn và cùng hướng dẫn chung với giáo sư nước ngoài cho nghiên cứu sinh Việt Nam; nhiều giáo sư nước ngoài quen biết với GS đã vào Việt Nam tham dự nhiều hội nghị toán tại Việt Nam; GS đã đào tạo được rất nhiều nghiên cứu sinh thành đạtđang làm việc trong và ngoài nước; vui mừng vì chúng ta vẫn còn một người thầy khả kính mạnh khoẻ với chúng ta và là người rất yêu âm nhạc với chiếc sáo bạcđã 50 mươi năm đi theo GS.

Phải nhìn lại nền toán học non trẻ Việt Nam những năm 60 ở thếkỷ trước. Ở phía Nam có thể nói nó mới manh nha cũng vào lúc GS Áng sau khi tốt nghiệp tiến sĩ ở Hoa Kỳ về nước được giao ngay trọng trách làm trưởng ban toán củaĐại học Khoa học Sài Gòn năm 1960, lúcđó GS mới 34 tuổi, vào lúc đại học đang cần chuyển ngữ và chuyển quyền. GS tham gia vào việc cải tổ chương trình đào tạo đại học. Chứng chỉ Toán Đại Cương là cái cửaải khó lọt “rùng rợn” nhấtđối với hàng trăm sinh viên lính mới, mỗi năm chỉcó vài người lọt qua được thôi! GS Ángđã giúp thay đổi tình hình thi “tháchđố” đó, kéo nó vềtình trạng bình thường. GS cũng là người đã đầu tiên mang toán học hiện đại vào như một luồng gió mới, đào tạo ngay những lớp sinh viên đầu tiên cho sinh viên toán và sư phạm trong các môn toán hiện đại. Không khí học toán trong sinh viên lúc bấy giờ rất hồ hởi, sôi động. Toán họcđại học khác hẳn với toán học đã từng được học ở trung học hàng chục năm liền, nó gây bỡ ngỡ, nhưng cũng gây thích thú, mở rộng tư duy và tầm nhìn của sinh viên. Toán học cũ như toán học của Euclide, Pythagore, còn toán học mới nhưtoán học của Cantor, Weierstrasse, Hilbert. Toán học đại học như một “đền thờ” riêng của nó mà người sinh viên phải biết tự tìm đường vào. Có một sự đứt khoảng thực sự về trìnhđộ, khái niệm, phương pháp, nhãn quan.

Toán học phía Nam đã nhanh chóng có tính chất hiệnđại của thế giới, lan dần ra như một đóm lửa nhóm lên xung quanh GS Áng và các học trò. Các sinh viên của GS sau khi tốt nghiệp đi nước ngoài không bị bỡ ngỡ. Đặc biệt mặt bằng trình độ cũng được nâng cao hẳn lên bằng các chứng chỉ“toán thâm cứu” I và II nhằm đưa sinh viên sau cửnhânđến gần với nghiên cứu và sáng tạo. Sinh viên không phải học để trở thành“ông cử” mà có thểbước vào conđường khám phá cái mới. Có những sinh viên qua đó đã có ngay những bài nghiên cứu đầu tay được đăng trên báo nước ngoài, nhờ đó mà tìmđược học bổng du học. Còn gì khích lệ bằng! Toán học đã có một người thầy dẫnđường “hội nhập” vào quốc tế, một hạt giống của những hạt giống tương lai. GS như cái cổng để sinh viên bước vào các trườngđại học quốc tế. “Cả sự nghiệp của đời tôi là đào tạo. Muốn dạy giỏi, người thầy phải nắm vững những kiến thức mới mẻ nhất. Muốn nắm vững, bản thân ông thầy phải cóđóng góp chứ không thể nhắc lại kiến thức của người khác” và “Tôi rất thích học, thời Pháp học, thời gian vào Sài gòn, ở CalTech học, về đây tiếp tục học, bây giờ cũng còn học, học những bậc thầy đi trước”, như GS khiêm tốn nói.Đó chính là tinh thần nghiên cứu kết hợp giảng dạy của nhà cải cách đại học Đức Wilhelm Humboldt đầu thế kỷ 19, một cải cách đãđem lại cho nền đại học Đức một thời kỳ phát triển vô cùng rực rỡ.

Ba mươi năm qua GS đã chọn con đường ở lại để tiếp tục đóng góp cho ngành toán học TP vàđào tạo các lớp sinh viên trẻ có năng khiếu, một quyếtđịnh cũng không phải là đương nhiên đối với một nhà khoa học được đào tạo theo Tây học từ nhỏ, đã từng du học và sống ởnước ngoài, từng được mời ở lại giảng dạy ở đó, có đủ điều kiện để có một cuộc sống thăng hoa và dễ dãi ở nước ngoài. Cuộc đời xung quanh là một chuỗiđứt gãy, nhưng GS vẫn giữ mình không bịcảm ứng tiêu cực, mà vẫn lành lặn, trong sáng, và luôn luôn vững bước tiến lên trong sự nghiệp khoa học của mình, mặc cho những khó khăn trước mặt. Dường như đối với GS chỉ có phương trình mới có giá trị vĩnh cửu như một cái đích đi tới không gì làm lệch hướng được. Vì sao GS vẫn lưu luyến nơi này, nhận đại học Sài gòn làm mái trường hoạt động với tất cả thiếu thốn của nó? Nó có là mộtđại học đầy đủ ý nghĩa không? Nó có tên tuổi trên thế giới không? Hay nó chỉ giống như một túp lều nghèo, hẻo lánh xa xôi trên bản đồ thế giới? Tài liệu khoa học không có, thư viện thiếu thốn muôn bề. Sự đầu tư vào cơ sở hạ tầng thông tin hầu như không có. Người làm nghiên cứu phải luôn nhờ cậy vào nguồn yểm trợ tưliệu từ nước ngoài một cách vất vả.Ngày xưa thế, bây giờ cũng không khá hơn bao nhiêu. Cái có lẽ cái duy nhất và cũng là lớn nhất đã níu kéo GS ởlại chính là quê hương. Ôngđã tìm thấy ở quê hương miếng đất để mình bám rễ cho sức sống, và giúp vượt qua mọi khó khăn thử thách. Ôngđã sống với tất cả mệnh lệnh của trái tim, của tình yêu quê hương, không phải bằng mệnh lệnh nào khác. Ông luôn tin vào tài năng của con người, mảnh đất Việt Nam: “Đây là mảnh đất tốt, rất màu mỡ, rất nhiều hạt giống tài năng” và “Tôi tin tưởng rất nhiều vào tiềm năng của người Việt Nam ta, đặc biệt là của lớp trẻ. Tuy nhiên, muốn biến tiềm năng thành hiện thực thì phải biết tổchức, phải có thầy. Thầy là những người có khả năng chuyên môn cao, có đạo đức nghềnghiệp và quan tâm đến học trò”.Những cái bắt tay đầy sự hiểu biết và cảm thông với Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Bộ trưởng giáo dục Tạ Quang Bửu và GS TrầnĐại Nghĩa đã làm GS vững thêm niềm tin cho sự chọn lựa của mình. Phải nói đó là sự chọn lựa của một người bản lãnh. Năm 1980 GS được nhà nước phong danh hiệu giáo sư trong đợt phong giáo sư đầu tiên sau ngày giải phóng như một sự công nhận trân trọng và khích lệ đối với GS.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp, giáo sư Đặng Đình Áng tại hội nghị toán học 1977 tại Hà Nội

Vì những đóng góp và lý do trên, GS Áng đáng là người đáng để được chúng ta cámơn và trân trọng. Cám ơn GSđã là một “ngọn đèn” để khêu lên những tài năng trẻ khác, một viên ngọc quý của nền toán học nói chung của Việt Nam. Chúng ta cám ơn một người con của đất nước suốt đời tận tuỵ với nghề nghiệp, có tình cảm gắn bó sâu sắc với quê hương, với xã hội, với sự nghiệp đào tạo thế hệ trẻ đểvươn lên với thế giới, đã đưa giới toán học quốc tế trong ngành mình đến gần Việt Nam, cũng như đưa toán học Việt Nam vươn ra quốc tế. Đó là một tấm gương sáng đểcác thế hệ sau học hỏi, vừa là một nhà toán học, vừa là một nhân cách.

“Mỗi lần vềthăm làng, tôi lại ra tắm ở cái hồ lớn, rồi nhìn về núi Trầm và tôi lại nhớ da diết những ngày còn bé, tôi cùng anh (Đặng Đình) Hưng thường rađó. Chúng tôi cùng nhìn lên núi, mỗi người theo đuổi một ước mơ. Về sau, tôi thường tự hỏi: có phải chính ngọn núi này đã khơi gợi cho anh em tôi những khát vọng trong đời?” và

“Tôi mê sáo tre từ nhỏ, sang Mỹ thì mua được cây sáo bạc. Âm nhạc có tác dụng rất quan trọng với việc học tập và nghiên cứu toán của tôi. Cũng như âm nhạc, toán là một nghệ thuật”.

Hai câu nói cho thấy GS đã có một sự định hướng, một khao khát trong thế giới nội tâm từ thuở nhỏmà ngọn núi Trầm chỉ là cái sựthể hiện bên ngoài và cũng là để đánh thức thêm sự định hướng vươn lênđó bên trong. Thứ hai, tiếng sáo tre cũng là âm thanh đánh thức cái sở thích âm nhạc đã tiềm tàng trong GS.