Trong đời sống hàng ngày, đôi khi ta phải tiếp xúc với những người lanh lợi, miệng nói tay làm như giông như gió. Nếu họ nói và làm điều phải, điều đúng thì thật là đáng khen. Nhưng miệng nói tía lia để cướp thì giờ suy nghĩ của người nghe, nói với hậu ý dụ người nghe phải làm một việc gì đó có lợi cho mình hay có hại cho người khác, thì thật là đáng trách. Người nghe nếu thấy được điểm sai hay thiếu sót của những lời ba hoa nầy thường phán cho người nói là “nguỵ biện”, “lý sự” hay nặng nề hơn là “ba que xỏ lá”!
Sau đây, tác giả xin kể hầu độc giả một chuyện vui, một nguỵ biện điển hình mà ai ai cũng dễ vấp phải thường ngày một cách vô tình. Kết luận của câu chuyện không thể nào chấp nhận được, nhưng nguỵ biện trong câu chuyện cũng không phải dễ tìm ra.

 *    *    *

Lười đã lớn xộn, mười lăm tuổi rồi mà cứ ngày ngày rong chơi lêu lỏng, không chịu học hành gì cả. Một hôm, bị bố khiển trách, cậu ta mới cải cối với bố như thế nầy:

 “Bố xem, một năm có 365 ngày. Mỗi ngày có 24 giờ mà con đã ngủ hết 8 giờ, hay 1/3 ngày, tức là một năm con đã mất 365 / 3  =  122 ngày không học được. Nhà trường lại không mở cửa 2 ngày Thứ Bảy và Chủ Nhật, tức là một tuần có 2 ngày không học được. Vậy, trong một năm 52 tuần lễ, có 2 x 52 = 104 ngày không học được. Mỗi năm, nhà trường có 2 tháng nghỉ hè, tức là có 60 ngày không học được. Mỗi ngày, con phải mất 3 giờ , hay 1/8 ngày, cho việc ăn uống và làm vệ sinh. Vậy, trong một năm, có 385 x 1/8 = 45 ngày không học được. Mỗi ngày, con lại phải cần có 2 giờ, hay 1/12 ngày, cho sự giải trí của con, tức một năm có thêm  365 x 1/12 =  30 ngày không học được.”

 Lười lấy giấy và viết rõ cách tính của mình lên giấy như sau:

            Ngủ (8 giờ một ngày)  …………..….  122    ngày
            Thứ Bảy & Chủ Nhật ………………..   104
            Nghỉ hè ……………………………….…    60
            Ăn uống (3 giờ mỗi ngày) ………      45
            Giải trí (2 giờ mỗi ngày) …….…..     30
                                                                  ===
                                    Tổng cộng:             361   ngày

 Rồi, trình với bố và biện bạch: “Bố xem, một năm có 365 ngày mà hết 361 ngày không học được, chỉ còn có 4 ngày làm sao đủ để con học? Đó là con chưa kể những ngày lễ linh tinh trong năm nữa đó bố! Bố thấy không? Đâu phải con không muốn học, chỉ vì không đủ ngày để con học mà thôi!”

Dĩ nhiên, là chúng ta không thể nào chấp nhận được kết luận của Lười. Chắc chắn là phải có một nguỵ biện đâu đó. Trước khi tiếp tục, xin độc giả bỏ vài phút suy nghĩ xem cách tính toán của Lười nguỵ biện ở điểm nào?

*    *    *

Lý luận của Lười không gạt được bố nó và Lười đã được bố thưởng cho một trận đòn nên thân! Bố vừa nhịp roi vừa hỏi mà không cần Lười trả lời:

 “Trong  2 tháng nghỉ hè, trong 60 ngày đó, cũng như các ngày Thứ Bảy, Chủ Nhật, con có ăn uống không? con có ngủ không? con có giải trí không? Trong 2 tháng nghỉ hè đó, có bao nhiêu ngày Thứ Bảy, bao nhiêu ngày Chủ Nhật, con có biết không? Con có biết là con đã tách rời mọi việc đã xảy ra cùng một lúc không? Chả trách gì con không còn thời gian để học, con có biết không?”

 Bố của Lười đã nghĩ đúng, đã thấy được cái nguỵ biện trong cách tính toán của Lười. Đó là nguỵ biện về các sự việc trùng lập, rất thường xảy ra trong các báo cáo tổng kết và các lời quảng cào có ý định lừa đảo khách hàng.

 Trong trường hợp của Lười, 122 giờ ngủ là cho cả nguyên năm, nhưng lại kể thêm trong 104 ngày cuối tuần và 60 ngày nghỉ hè! 104 ngày cuối tuần là cho cả nguyên năm nhưng lại kể thêm trong 60 ngày nghỉ hè! 45 giờ ăn uống và 30 giờ giải trí là cho cả nguyên năm nhưng lại kể thêm trong 122 ngày ngủ, 104 ngày cuối tuần và 60 ngày nghỉ hè!

 Nguỵ biện về sự việc trùng lập cũng thường xảy ra trong các báo cáo tổng kết như trong thí dụ sau đây: trong một cộng đồng nào đó, có 20% dân chúng thiếu sinh tố A, 20% thiếu sinh tố B và 20% thiếu sinh tố C. Nếu căn cứ vào đó mà kết luận rằng có 40% dân chúng không thiếu cả 3 sinh tố A, B và C, là đã mắc vào nguỵ biện về các sự việc trùng lập! Có thể là có 20% dân chúng thiếu cả 3 sinh tố A, B, C và 80% dân chúng còn lại không thiếu gì cả!

 *    *    *

 Vậy, theo những số liệu mà Lười đã đưa ra, phải tính như thế nào mới đúng?

 Trong 60 ngày nghỉ hè, có 16 ngày cuối tuần (8 ngày Thứ Bảy và 8 ngày Chủ Nhật) và 44 ngày làm việc nhưng không có lớp học. Trong một năm 365 ngày, có 104 ngày cuối tuần, không có lớp học, tức là số ngày có lớp học là 365 – 44 – 104 = 217 ngày.

Trong 217 ngày có lớp học, mỗi ngày Lười phải mất 8 giờ để ngủ, 3 giờ cho việc ăn uống và 2 giờ để giải trí, tức là còn lại  24 – 8 – 3 – 2 = 11 giờ để học.

 Tóm lại, mỗi năm Lười có 217 ngày, mỗi ngày 11 giờ để học, thế mà cứ lêu lỏng ăn chơi nên bị bố khiển trách cũng là đáng lắm!

Thuận Hoà