Văn chương và đàm thoại, câu cú, chữ nghĩa đôi khi hiểu theo nghĩa khác, tất sinh ra lắm chuyện phiền toái, bực mình. Nó vui với người này, buồn cho người khác. Rắc rối và lôi thôi tùy theo nặng hay nhẹ, bỏ qua hay không bỏ quạ Thế cho nên mới có chuyện phiền toái, bực mình, hỉ hả, đùa giỡn cho vui .

Nói về chữ, CH là ký hiệu được hình thành bằng những nét và dấu. Nó không hề biết nói. Chính vì thế, CH thường bị bắt lỗi và bị đổ thừa tại CH mà sinh ra cả. Uất ức chỉ còn nước thắt cổ tự vận, nên thế mới có cái “tử ngữ” là ngữ đã thất lộc hay hưởng dương non. Nhưng thực ra, khi ta phát âm, đó là tiếng nói của nó nhờ ta chuyển đổi từ thế Tĩnh sang Động. Bài này mục đích không thiên về “Khảo”, nên vì thế tác giả chẳng đi quá sâu để luận bàn về đề tài nghiên cứu như một nhà biên khảo về môn ngữ học.

“Chữ” qua nhận xét của tôi, một “Chữ” thường rất nhiều nghĩa. Nghĩa ngược, nghĩa xuôi, nghĩa đen, nghĩa bóng, trong mỗi câu cú đoạn văn, vị trí đứng của nó rất rõ ràng cố định, rất chỉnh và chính xác khi nó được người ta dùng tới nó để diễn ý của mình. Nhưng, cũng đôi khi vì sự hiểu sai đi theo hay hiểu theo cách mình muốn hiểu, “Chữ” đã trở thành một cách khác hẳn nghĩa trong câu văn nói hay văn vần.

Thí dụ: Kiều, cụ Nguyễn Du viết:
“Sè sè nấm đất bên đường Rầu rầu ngọn cỏ, nửa vàng, nửa xanh”.
Chữ “sè sè” ở đây để chỉ độ thấp, hình dung cho thấy nấm đất thấp tè. Chữ “sè sè” nếu mang thanh âm vào để hiểu, “sè sè” có nghĩa là tiếng động của một tia nước phun ra khe kẽ đá hay bức tường nứt. Người có tính biếm cố tình hiểu sai chữ nghĩa lái cái chữ “sè sè” ra nghĩa “sè sè” là lúc nàng Kiều ngồi tiểu, nước phun phát âm thanh nghe “sè sè”. Đấy chỉ là chuyện rượu vào lời ra nơi chốn tửu đình chè chén của dăm ba ông say sưa, đưa chuyện tục ra nói. Nghe xong, cười lên một tiếng rồi bỏ.

Bây giờ bước qua chữ khác, đó là chữ “Bận”. Tra cưú tự điển chữ “Bận” có ba chữ cả thẩy:

1. Bận là không rảnh, là có việc cần phải làm. Thí dụ: bận nấu cơm, bận bán hàng.
2. Bận có nghĩa là mặc (mặc quần áo).
3. Bận là bận này, lần này, lần khác. Thí dụ: bận này tha không bắt lỗi.

Xong ba chữ “Bận”, bước sang chữ “Banh”. Chữ “Banh” có đến bốn chữ “Banh”.

1. Banh là nơi giam tù nặng án trong các khám lớn.
2. Banh là quả bóng đá.
3. Banh là mở to ra hai mép. Như: banh ngực áo, banh mắt nhìn.
4. Banh là phá nát, phá tanh banh.

Lại một chữ “Chơi”, chữ “Chơi” có: chơi đàn, chơi tem, chơi đùa, chơi thân, chơi khăm, chơi trội, chơi giỡn, chơi trèo, chơi vơi, mỗi chữ mỗi nghĩa tùy trong câu văn viết hay nói. Dùng độc nhất một chữ “chơi”, nếu nói hay viết, giữa hai phái khác giống, bảo:

” Chị (hay Anh) cho phép, mai tôi đến Chơi Chị (hay Anh) nhé thì nghe không được. Trong trường hợp này, lịch sự và tránh bị hiểu lầm, chữ “thăm” thường được xài tới để thay cho chữ “chơi” có hai nghĩa bóng và đen. Phần giải thích chữ nghĩa đến đây kể như xong. Một cái CHẤM thì dễ quá rồi, nhưng đoản truyện chưa tới đoạn kết thì CHẤM sao được. Người viết xin viết tiếp:

” Bữa thượng thọ của ông cụ, ông cụ mời một số bạn bè chí thân đến dự. Ở tư gia, phòng ốc rộng, bốn cái bàn tròn kê vừa đủ cho khách khứa ngồi. Bàn dành cánh đàn bà nữ giới. Bàn dành cho đám đàn ông nam giới. Lúc đĩa bát thức ăn chưa bưng ra, có chai rượu nồng độ mạnh để ở bàn, mấy ông trẻ không trẻ, già không già, thi nhau quơ tay rót tới. Đã ngà ngà, say chưa hẳn là say, tỉnh chưa thể coi là tỉnh, một ông trước đây là dân lính, úy hai bông mai, khề khà lên tiếng nói:

– Các ông có chuyện vui đem ra kể cho anh em nghe . Sao tất cả cứ lại ngồi im ngậm hột thị như thế chán thấy mẹ.

– Ông xưa nay vốn là một đinh trong chốn đông người, xin ông khai sơn pháo trước rồi chúng tôi bắn yểm trợ hỏa lực theo sau. Mọi người đồng ý xin cho một tràng vỗ tay cho thêm hào hứng.

– Vỗ thì vỗ. Kể nghe được, một chén đãi khen ông.

– Được thôi. Các ông trong bàn đã tín nhiệm và đề cử tôi kể, tôi xin mạn phép kể. Kể xong rồi, các ông cứ việc bình phẩm thật tình đừng ngại tình anh tình em lôi thôi khách sáo gì nhé.

– Vô

– Vô . Tôi vô liền. Đây là mẩu chuyện đầu. Tựa tạm đặt là: “Cuốn Sách Cưú Người”.

– “Cuốn Sách Cứu Người”, nghe lạ đấy. Chuyện về loại trinh thám hay loại gì mà chưa vào đã nghe nhột nhột, rợn rợn rồi.

– Nghe cứ ngồi nghe để người ta từ từ kể. Ờ, “Cuốn Sách Cứu Người” dô đi ông.

– Một sử gia cần sách nghiên cứu để tra Cứu tài liệu. Sách cần thì phải tới thư viện để mượn sách ông muốn có. Buổi sáng, ngày vào thu, cũng có sương mù và gió lạnh như trong đoạn văn của “A Na Tôn Făng” tả cậu bé đi học ngày đầu tiên, nhưng ở đất Mỹ không như đất Pháp, ông chuyên nghề viết sử không qua vườn Lục Xâm Bảo như cậu bé trong truyện viết của nhà văn thuở đó.

Từ nhà đến thư viện Luther King, một thư viện lớn nhất của miền Bắc Cali, ông đi qua những con đường phố vắng vẻ. Dĩ nhiên vào giờ đi làm, người ta đi làm cả, phố vắng phải vắng rồi. Nhà chỉ thấy cửa đóng. Cửa đóng thì trong có hay không có người làm sao mà biết được. Đi, đi mãi, cái chân ông cứ thả bước dọc theo vỉa hè. Khoảng mươi mười lăm phút, ông viết sử đã tới thềm ngôi building dùng làm thư viện.

Đó là viện chứa sách. Săm soi lục tìm các kệ một hồi, cuối cùng ông cũng có được năm sáu cuốn cần mượn. Đem tới quầy, trình thẻ, kiểm sách xong, ông khệ nệ ôm chồng sách quay về lối cũ. Đang đi, bỗng nghe có tiếng gầm gừ chó sủa. Quay nhìn lại, ông nhận ra một con chó lông đen, mặt bè, miệng như miệng bà già món, chụm bốn cẳng chuẩn bị lao tới. Thấy mẹ, bụng bảo dạ, ông biết làm sao bây giờ. Chó loại này là chó thứ dữ.

Đã không cắn thì thôi, cắn phải cắn ra trò. Cắn chưa đủ còn nhay nhay cho sướng răng cỏ. Ông đánh giá kẻ thù như thế, vì đọc báo, những người gặp giống chó mặt phèn phẹt như mặt người, không tấn công thì thôi, tấn công rồi thì mấy ông “mail man” chỉ có nước vào “emergency” cấp kỳ cứu chữa. Làm sao bây giờ. “Cell phone” không có lấy chi gọi 911. Nhà phố cửa đóng im ỉm, có thấy ai ló mặt ra đâu. Phải tự Cứu thân mình còn hơn chờ quân tiếp viện. Ở đó mà chờ, một cái nhún, con chó đã xáp tới chân ông. Chân ông vải quần đã bị toạc ra một miếng. May chưa đến nỗi chạm da cẳng.

Cuốn sách, ông nghĩ tới những cuốn sách cầm tay. “Hãy cho chúng tôi chiến đấu với kẻ thù”. Đó là những lời nói của những cuốn sách đang rối rít nói với ông.
Được. Được. Cố gắng nhé, hãy đem thân xác chống trả quân chó má ác ôn. “Hãy cầm lấy tôi, hãy dứ vào ngay mồn nó, hãy nện tôi lên ngay đầu nó”. Sách lại lên tiếng dạy thế cho ông làm. Cuộc chiến diễn ra rất gay go, con chó cảm thấy yêù thế phải rút lui . Nhưng trước khi rút, miệng nó còn ngoạm một cuốn sách đóng gáy bìa cứng, bỏ vương vãi trên chiến trường mấy cuốn khác rách nát tơi bời.
Cuốn sách Cứu mạng là chuyện tôi vừa kể, các ông nghe xong có tin là sự thực không”

– Có thể là sự thực, cũng có thể là truyện hư cấu theo đầu óc tưởng tượng của một ông nhà văn phịa ra . Nhưng miễn bình phẩm, bữa ăn có người kể cho nghe là ta vui rồi.

– Mới một, còn hai cái như ông hứa, ông cứ việc đi tới bến tới bờ.

– Gì chứ đã hứa với các quan bác, kẻ này không dám thất hứa đâu. Quân tử nhất ngôn mà.

– Quân tử nhất ngôn quân tử dại. Quân tử nói lại quân tử khôn. Chắc chắn ông không thuộc loại “quân tử nói lại” rồi.

Không đáp lại câu nói đó, để khỏi mất thì giờ, ông là cái rốn của bàn tiệc tiếp:

Đi bỏ báo

– Chuyện này là chuyện có thực. Chuyện qua lời ông bạn của tôi kể ra . Ông kể rằng: ông qua Mỹ đầu năm 92, việc kiếm không ra, ông nhận chân đi bỏ báo. Thời đó, người đi bỏ báo phải sáng sáng đến cái “warehouse” là nhà kho ở cuối đường Vua (King) để lấy báo cho “route” mình chịu trách nhiệm. Báo mẹ báo cha có tên là San Jose Mercury News. Báo con là “Extra” loại báo phụ. Lãnh báo phụ và một số Magazine như Life, Red Book, Teen, vân vân và vân vân. Ông này chỉ phụ trách phát báo phụ là loại “Extra”.

Sáng đem xe tới. Tới nhận phần báo của mình. Nhận báo xong thì ngồi bỏ báo vào túi ny lông để mưa không ướt, đất không dính bẩn. Đó là điều lệ bắt buộc. Ngồi loay hoay hí hoáy với xấp báo, túi ny lông thì vừa mỏng vừa nhẽo, vạch được để nhét tờ báo vào khốn khó và mất khối thì giờ. Thấy người đứng tuổi làm mỗi cái việc như thế mãi không xong, có một cô gái thương hại kẻ đầu đã hai thứ tóc đứng gần đó mới xáp lại gần, ngồi xuống rồi bảo:

– Chú để cháu giúp một tay có được không?
– Được. Được quá chứ sao lại không. Cháu có lòng tốt, giúp chú thì chú cám ơn cháu trước.
– Chuyện nhỏ mà chú. Để cháu làm. Thế này, cháu “banh” ra để chú “nhét” vào nhé.
Ông bạn không mấy để ý đến câu nói của cô ta . Ngay thẳng, ông chỉ bảo:
– Ừ thì “banh” ra để chú “nhét” vào. Có hai người bốn tay, công việc sẽ xong sớm sủa.

Câu chuyện tới đó thì bỗng đứt ngang bởi mấy ông ngồi ở bàn tiệc phá lên cười. Họ cười cái gì, vài ông không cười cũng cười góp vì chậm hiểu, hiểu thâm ý của câu nói dù là thẳng thắn ngay tình cũng cười là do thế”.

– Vẫn lại chữ, bởi chữ mà sinh ra cái sự tai ác lạ lùng. Chỉ tội cho cô bé, vì ngây thơ trong trắng, vì thực bụng thực lòng, vì nghĩ sao nói vậy, chứ chữ “banh” cô dùng chỉ là chữ bắt buộc phải sử dụng, khi nói banh hai cái mép của cái túi ny lông chứ có banh cái gì đâu.

– Người xưa thường nói “vạ miệng”, “vạ khẩu” là như thế đó. Nhưng ở trường hợp này, người nói chỉ là ngay tình thẳng bụng chứ không hề cố ý gài chữ để nói khác đi đâu. Các ông đầu óc hơi lệch lạc mất quân bình, các ông nghĩ bậy nghĩ bạ mới hiểu sai hiểu quấy nên nó mới ra thế. Bây giờ còn chuyện thứ ba, ai muốn nghe, ai không muốn nghe xin giơ tay cho biết. Tất cả đều giơ tay. Uống một ngụm rượu, cái rốn hay cái đinh trong bàn tiệc rượu có đồ nhắm hắng giọng một cái rồi kể.

Không Bận Gì Cả

– Chuyện về “Không Bận Gì Cả” là chuyện tôi cóp ý từ bài viết trong Hộp Thư trả lời của Mộc Lan bà bà.

Chuyện nó là như thế này: “một ông có một bà bạn quen, một hôm muốn ghé đến nhà thăm, trước khi đi ông bốc điện thoại hỏi bạn ông xem có nhà hay đi vắng rồi. Cuộc đàm thoại giữa hai người qua đường dây “telephone” nó là như thế này.

Ông hỏi: Bây giờ em có “bận” gì không?.

Bà nói: Không. Em không “bận” gì cả. Sao?. Có việc gì không? Anh tính đến “chơi” hả?

Ông cười cười nói: Nếu em không bận gì cả thì anh đến ngay tức khắc có được không.

Bà: Được. Đến ngay nhé. Em đợi.

Xe đỗ xịch ở cửa. Cửa mở, ông hấp tấp bước vào.

– Sao em nói em không “bận” gì cả mà “bận” thế này thì đâu phải là “không “bận”.

– Thì có “bận” gì đâu. Sáng ra rảnh, có mấy cái quần cần lai lại ống, ngồi vén lên một phân cho vừa mặc.

– Vậy mà lúc nãy nghe em nói, anh cứ nghĩ em không “bận” gì cả. Không “bận” gì cả anh mới tới chơi, chứ em đang có việc cần làm, để khi khác em không “bận” gì anh sẽ lại.

Nói rồi bước ra cửa, ông lên xe chạy. Cái hí hửng lúc đi thay vào đó cái xìu xìu lúc về, đấy cũng bởi câu chữ nói một đằng, hiểu một nẻo. Lại cười lên như trống ngũ liên đêm vỡ đê thuở xưa ở làng, mấy ông đầu óc nhạy cảm vừa tay vỗ bàn, tay vỗ tay, vui như ngày vinh qui bái tổ.

Bấy giờ, có một bà ngồi đấu lưng với ông ham kể chuyện, quay lưng ngoái đầu lại nói chõ sang:

– Cái ông này, ông nói toàn chuyện nhảm. “Boycott” ông đấy.

Ông bạn “chuyên viên kể chuyện” không hiểu chữ “boycott” nghĩa là gì, ghé tai hỏi ông ngồi bên cạnh.

– “Boycott” tôi nhớ mang máng là “sói con” có phải nghĩa thế không.

Ông bạn được hỏi cười khì khì:

– Thưa ông, không có sói rừng sói tóc gì cả. “Boycott” bà ta nói ở đây có nghĩa là “tẩy chay” ông đấy ạ.

– Có thế mà cũng tiếng Tây tiếng Mỹ, “tẩy chay” nói đại là “tẩy chay” lại vẽ bày “boi” với “cót” cho thêm lắm chuyện. Ôi chữ ơi là chữ, ngôn ơi là ngôn, tại mi hay tại người mà sinh ra nhiễu sự.

Buổi đại tiệc khoản đãi mừng lễ thượng thọ đến gần chiều thì vãn. Trong chỗ đông người, hay hay dở, khen hay chê, khóc hay cười, vui hay mêù, ở đâu và có làm sao rồi cũng qua, cõi thế gian này là gió thoảng mây bay, thấy đấy rồi mất đấy. Còn cái ở lại, đó là cái tình người và tình đời trên hết mọi cái sống. Như ngọn nến sáng, với lửa trên đầu bấc, với sáp còn lại khi lửa đã tàn lụi, chỉ có bóng đêm đen, đen kịt.

Nguyễn Trung Dũng